چیستی علم دینی از منظر غزالی: بازخوانی یک مینیمالیسم اخباری- عرفانی

غزالی پیش و بیش از هر اندیشمند دیگری در تاریخ تفکر اسلامی، به مقوله‌ی علوم دینی و تعیین حدود و ثغور آن همت گماشته است؛ تلاش‌های پیگیر او در این زمینه، برخاسته از خطری بود که پیشِ روی علوم ناب اسلامی احساس می‌کرد؛ این وضعیت مهم‌ترین انگیزه‌ی آغاز پروژه‌ی عام «احیاء علوم دین» بود که طیف وسیعی از تلاش‌های غزالی، از مبارزه‌ی فکری با جریان‌های ضددین و بدعت‌گذار تا تعریف علم دینی و بیان اقسام آن را شامل می‌شد؛ این تلاش‌ها هم‌زمان به معنای تغییر در پارادایم و گفتمان اندیشه‌ی اسلامیان پیرامون علم دینی نیز بود؛ به‌نحوی‌که می‌توان ظهور غزالی را مبدئی برای دوره‌ای نوآیین از علم‌شناسی اسلامی قلمداد کرد؛ این دوره که به‌طور مشخص در برابر جریان عقل‌گرایانه و فلسفی قرار می‌گرفت، با رویکردی شریعتمدارانه – صوفیانه، نگاهی مینیمالیستی را تبلیغ می‌کرد که برای توسعه‌ی علوم مشخصی که در عداد علوم دینی قرار نمی‌گرفتند، حد مشخصی می‌گذاشت. به‌این‌ترتیب، در این بافتار فقط علمی مجوز و امکان ترویج و توسعه را می‌یافت که در دنباله‌ی مسیر «سلف صالح» قرار می‌گرفت و فرد و جامعه را در مسیر آبادانی آخرت قرار می‌داد.